Müdrik alim, qayğıkeş ana, vəfalı ömür-gün yoldaşı

İlin ən gözəl fəslində, yazda – 1923-cü il aprelin 28-də dünyaya gələn, 1985-ci il aprel ayının 15-də əbədiyyətə qovuşan gözəl insan, qayğıkeş həkim Zərifə xanım Əliyevanın həyat yolu həqiqi mənada nümunə göstərilə biləcək qədər mənalı, zəngin olub. Az-az adam tapılar ki, fəaliyyəti ilə cəmiyyətə xeyir versin, ictimaiyyətin hörmət və məhəbbətini qazansın, insanlara gərək olsun, sayılıb-seçilən şəxsiyyət kimi tanınsın. Qismətinə belə xoşbəxt tale yazılan, qaranlıq gözlərə nur paylayan, həyatın gözəlliklərindən zövq alan, oftalmologiya elmində xüsusi dəst-xətti ilə iz qoyan akademik Zərif xanım Əliyeva əməlləri ilə əbədiyaşarlılıq qazananlardan biri idi.
Zərifə adının mənası incə, zərif deməkdir. Bu incəliyə malik Zərifə Əliyevanın simasında məzmunla forma vəhdət təşkil edirdi. Zərifə xanımı tanıyanların xatirələrindən də aydın olur ki, təkcə səhiyyə sahəsində deyil, respublikanın ictimai həyatında ad-san, hörmət qazanan görkəmli oftalmoloq əməlləri ilə başqalarının da dünyasını pak, saf qəlbinin nuru ilə işıqlandırırdı. Taleyinə yazılmış bu xeyirxahlığa humanizmi ilə imza atmış Zərifə xanımda insanlara tükənməz qayğıkeşlik gənc yaşlarından başlamışdır. 1942-ci ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olan Zərifə tələbə kimi Böyük Vətən müharibəsi illərində Bakıdakı hərbi hospitallarda müalicə olunan xəstələrə, yaralılara qulluq edirdi. Gənc Zərifə ilə rəfiqəsi Zina Əzizbəyovanın hospitalda "öz palatası” var idi. Xəstələrinə tibbi yardım göstərməklə onlar üçün ailələrinə məktublar yazan, müxtəlif musiqi alətlərində ifa edən Zərifə arada yaralılar üçün “istirahət saatları” da təşkil edərdi. Onu tanıyanlar deyirdilər ki, Zərifə xanım təkcə savadı ilə deyil, mərhəməti, nəvazişi ilə də fərqlənirdi. Qısa tərcümeyi-halını bu sözlərlə ifadə etmək olar: Görkəmli ictimai xadim, peşəsini sevən və içdiyi Hippokrat andına sədaqətini şəfalı əlləri və xəstələrinə bəxş etdiyi nurlu əməlləri ilə təsdiqləyən bacarıqlı həkim, elmdə özünəməxsus cığır açan istedadlı alim, sədaqətli ömür-gün yoldaşı, cəfakeş, qayğıkeş ana.
Hər kəsin qismətinə yazılan tale yolu olur. Hamı Tanrının qismət kimi bəxtinə yazdığı bu yolu başa vurur. Əsas odur ki, bu yolda saldığın izlərin, əməllərin əbədi qalsın. səni yaşatsın. Həyatın səndən sonrakı nəsillər üçün örnək olsun. Əfsanəyə çevrilən ümummilli lider Heydər Əliyev və Zərifə xanım Əliyevanın hamıya nümunə olan həyat və tale yolları kimi.
Zərifə xanım haqqında keçmiş zamanda danışmaq çətindir. Çünki illərlə qayğısını çəkdiyi, nurlu əlləri ilə gözlərinə nur verdiyi xəstələrinin simasında yaşayan akademikin elmi kəşflərinin bu gün də tətbiq olunması onun əbədiyaşarlığının nümunəsidir. Tibbin daha çox incəlik, səbr. diqqət tələb edən oftalmologiya sahəsinə gətirdiyi elmi axtarışları ilə xəstələrinə həyatın gözəlliklərindən bəhrələnmək imkanı yaradan, gözəl ana, şəfalı əllər sahibi, bütün varlığı nurdan yaranan Zərifə xanımı insanlığı formalaşdıran xeyirxahlıq simvolu adlandıranların sözlərində həqiqət vardır. Əfsanələrdə də deyildiyi kimi, bütün varlıqlar işıqdan yaranıb. Ən çətin məqamların sonu işığın qələbəsi ilə başa çatıb. Onun peşəsinə varlığını, ağrıyan gözlərə şəfa, nur bəxş etdiyini nəzərə alaraq əminliklə söyləmək olar ki, bu xanımın özü varlığında əfsanələşmişdi. Sağlığında əməlləri ilə tarix yazan Zərifə xanım qayğıkeş ana kimi övladlarını Vətənə məhəbbət ruhunda böyütmüş, Azərbaycan xalqını dünyada tanıdan, adı məşhur liderlərlə qoşa çəkilən Prezident Ilham Əliyev kimi siyasətçini xalqımıza bəxş etmişdir. Övladlarının tərbiyəsi ilə şəxsən məşğul olan Zərifə xanım xəstələrinə də eyni diqqət və qayğısını əsirgəmirdi. Yaşadığı dövrün çətinlikləri ilə üz-üzə gələrək hətta repressiya təhlükəsi ilə yaşayan atası, tibb elmini ailələri üçün həyat ideyasına çevirən, tanınmış həkim Əziz Əliyevin peşəsini davam etdirən Zərifə xanım gəlini olduğu Əliyevlər ailəsinin də adət-ənənəsini Azərbaycan qadınına xas sədaqətlə davam etdirmişdi. Məsul vəzifələrdə çalışan ulu öndər Heydər Əliyevə layiq həyat yoldaşı olmaq, onunla çiyin-çiyinə addımlamaq üçün ən azı onun yük- səldiyi zirvənin yarısını qət etməlisən. Zərifə xanım qətiyyəti, dəyanəti ilə bu ucalığa yüksələ bildi. Övladlarını, oğlu cənab Ilham Əliyevi Azərbaycan xalqını arxasınca aparan bir lider kimi böyütdü.
Zərifə xanım həyatda az ömür sürsə də qısa vaxtda belə xeyirxah əməlləri ilə insanlığın əlçatmaz zirvəsini fəth etmişdi. Əsl xanımlara məxsus davranışı ilə seçilən, hamının sevimlisi, ən müsbət keyfiyyətləri özündə birləşdirən Zərifə xanım cəmiyyətdə, ictimaiyyət və çalışdığı kollektiv arasında ehtiram qazanan əsl ziyalılardan olub, ardıcıllarını da özünə layiq sağlamlıq keşikçiləri kimi hazırlayıb. Arzularına çatmaq üçün ömrü vəfa etməyən, daim yenilik həvəsində olan Zərifə xanım sevibseçdiyi peşənin sirlərinə daha dərindən yiyələnmək üçün Moskvadakı Mərkəzi Həkimləri Təkmilləşdirmə Institutunda oftalmologiya üzrə ixtisasartırma kursunda çalışıb. Əvvəlcədən elmi-tədqiqat işlərinə, araşdırmalara, yeniliyə böyük həvəsi olan gənc həkim kimi Azərbaycan Oftalmologiya Elmi-Tədqiqat Institutunda həkim-kordinator işləsə də dünyada tətbiq olunan tibb elminin ən müasir texnologiyalarının təcrübədə tətbiqinə çalışırdı. Buna görə də 1950-ci ildə aspiranturaya daxil olaraq oftalmologiya institutunda elmi işçi kimi fəaliyyətini davam etdirir.
Alimlik dərəcəsi almaq üçün apardığı tədqiqatlara əsasən yazdığı “Traxomanın digər terapiya üsulları ilə birlikdə sintomitsinlə müalicəsi” adlı namizədlik dissertasiyasında xəstəliklə mübarizə yollarını tibb ictimaiyyətinin diqqətinə çat- dırdı. Eyni zamanda, qlaukoma xəstəliyinin öyrənilməsi istiqamətində elmi işini davam etdirdi. 1967-ci ildə bacarıqlı həkim kimi Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri kafedrasına dosent vəzifəsinə dəvət olunur.
Təsdiqini tapmış bu fikirlə hamı razılaşar ki, Azərbaycanda milli oftalmologiya elminin inkişafı Zərifə xanımın adı ilə bağlıdır. Bu şöhrəti əməlləri ilə qazanan, tanınmış akademikin gördüyü işlər özlüyündə belə bir reallığı təsdiqləyir. Tibbi təcrübə və kadr hazırlığı işində olduğu kimi, oftalmologiyada da həkimləri düşündürən problemlərin həllində gördüyü işlər, təcrübə və tədqiqatları sayəsində əldə etdiyi nailiyyətlər bu gün də aktuallığını saxlayır, geniş tətbiq olunur. Az araşdırılan, lakin aktual məsələlərdən sayılan diaqnostika, qlaukoma və görmə orqanının iltihabının müalicəsi kimi məsələlərə xüsusi diqqət yetirirdi. Peşə ilə əlaqədar əmələ gələn göz xəstəliklərinin araşdırılması oftalmologiyada demək olar ki, yeni bir sahə kimi onun diqqətini cəlb etdi. Daim çətinliklə qazanılan qələbədən daha çox zövq alan Zərifə xanım “həyat mübarizlər üçün sınaq meydanıdır” söyləyərək elmə yenilik gətirdi. Xəstəliyin tam öyrənilməsi üçün mütəmadi sənaye müəssisələrində olur, zəhərli maddələrin görmə orqanlarına təsiretmə yollarını araşdırırdı. Çoxillik təcrübə və tədqiqatlarının nəticəsi olan “Azərbaycanın bir sıra kimya müəssisələri işçilərinin görmə orqanının vəziyyəti” mövzusunda yazdığı dismüvəffəqiyyətlə müdafiə edərək tibb elmləri doktoru el- mi dərəcəsini aldı. Əldə etdiyi nailiyyətlər onun vəzifədə də yüksəlməsinə imkan yaratdı. O, əvvəlcə Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə Institutunun oftalmologiya kafedrasının professoru, sonra isə kafedra müdiri oldu.
Görmə orqanının peşə patologiyasının öyrənilməsi üzrə ilk elmi-tədqiqat laboratoriyasının yaradılması təşəbbüsünü qaldıran da Zərifə xanım olur. Onun təşkilatçılığı və iştirakı ilə yaradılan həmin laboratoriyada az intensiv zəhərli istehsal sahələrində görmə orqanına fizioloji, klinik, funksional, histoloji mexanizmlərin təsirinin öyrənilməsi uzrə bir sıra qiymətli tədqiqatlar aparıldı. Dünyanın elmi ictimaiyyətinin marağına səbəb olan “Xroniki yod intoksikasiyası ilə bağlı oftalmologiya” “Yod sənayesində gözün peşə xəstəliyinin profilaktikası”, “Şin istehsalında gözün peşə patologiyası” adlı monoqrafiyalar həmin elmi axtarışların nəticəsi kimi maraq doğurdu. Bu sahədəki misilsiz xidmətləri nəzərə alınaraq Zərifə xanım oftalmologiya elmində ən yüksək təltif olan M.I.Averbax adına mükafata layiq görüldü. O, həm də gözün zədələnməsinin profilaktikası, görmə orqanlarında bədxassəli şişlərin diaqnostikası və öyrənilməsi ilə bağlı elmi axtarışlarına görə 1983-cü ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilir. Bakıda Məişət kondisionerləri zavodunda yaratdığı laboratoriya dünyada yeganə olmaqla həm də onun ikinci iş yeri idi. Burada apardığı tədqiqatlar daha çox səmərə verirdi.
Zərifə xanımı tanıyanların, onun haqqında xatirələrini söyləyənlərin ilk sözü bu olur: Zərifə xanım gözəllik, mərhəmət ilahəsi idi.
Xeyirxahlıq Zərifə xanımın varlığına hakim kəsilmiş ən böyük insani keyfiyyəti idi. Belə deyirlər ki. gözlər qəlbin aynasıdır. O xəstələrinin gözlərinə nur verməklə onların istəklərini, ürəklərindən keçənləri gözlərindən oxumaq istəyirdi. Onun şəfalı əlləri ilə nurlanan baxışlar isə daim Zərifə xanıma minnətdarlıq hissi ilə dolu olurdu. Bu xeyirxahlığa verilən qiymət respublikanın hər yerində keçirilən yubiley tədbirlərində Zərifə xanım Əliyeva haqqında söylənilən xoş sözlər məsuliyyətli. şərəfli peşəsində qazandığı nailiyyətlərə verilən dəyər, gözəl insanın ruhuna edilən duadır. Görkəmli oftalmoloqun xatirəsinə həsr olunmuş tədbir bədii hissə ilə davam etdirildi.


Dr. İsmayıl İsmayılov
Milan Hospitalda Qulaq, burun, boğaz həkimi – Otolarinqoloq